Преку ваквите тестови, истражувачите се обидуваат да откријат колку луѓето се критички настроени кон светот, дали обрнуваат внимание на фактите и колку се способни да забележат лага која е вешто скриена во контекст на прашањето.
По колку, од сите видови животни, наводно зел со себе Мојсеј во арката во пресрет на големиот потоп? Размислете добро затоа што ова не е само брз тест на знаење – лутиот старозаветен бог го казнува човечкиот род со поплава од огромни размери и единственото суво место на планетата е дрвен брод што брановите го носат 40 дена, додека еден гулаб укажува на крајот на катастрофата.
Ако веднаш, или при описот на поплавата, помисливте на два слона, два мајмуна, две зебри… и одговоривте „по 2“, го решавате погрешното прашање. Имено, ако го прочитате повнимателно, може да забележите дека е погрешно поставено. Јунакот на библискиот мит за потопот, кој го спасил живиот свет на својата арка, не е Мојсеј, туку Ное, додека Мојсеј беше првиот што го спаси народот на Израел од египетското ропство.
Токму ова прашање, со сосема банална грешка во името на библискиот јунак, е употребено во голем број психолошки студии, а феноменот што повеќето луѓе воопшто не го забележуваат е познат како Мојсеева илузија. Во оригиналната студија од 1981 година насловена „Од зборови до значење: Семантичка илузија“, дури 80 отсто од испитаниците „наседнале“ на овој трик.
Згора на тоа, во ова истражување испитаниците прво биле прашани кој е Ное, а кој Мојсеј, а потоа и покрај тоа што претходно точно одговориле, биле измамени од прашањето од почетокот на овој текст. Илузијата се јавува и кога испитаниците се предупредени дека некои прашања можеби не се поставени правилно (ним им бил покажан пример за прашање со погрешно име), како и кога нема временско ограничување за размислување за одговорот.
Преку ваквите тестови, истражувачите се обидуваат да откријат колку луѓето се критички настроени кон светот, дали обрнуваат внимание на фактите и колку се способни да забележат лага која е вешто скриена во контекст на прашањето. Покрај горенаведеното, истражувањето користи и други „погрешни“ прашања како што се: „Која е националноста на Томас Едисон, пронаоѓачот на телефонот?“ и „Што рече Луис Армстронг кога стапна на Месечината?“
Може да се каже и дека таквото истражување не е етичко, бидејќи испитувачите ги мамат испитаниците кои не го очекуваат тоа од нив. Сепак, благодарение на нив дознаваме за методите кои инаку се користат како средство за манипулирање и ширење лажни информации. По кој знае кој пат, концентрирајќи се на одговорот, усвоивме неточни констатации од прашањето за квалитетот на прехранбените производи, лековите, како и разни други штети и опасности.
Теоретичарките Елизабет Марш и Шарда Уманат во 2014 година го дефинираа поимот „занемарување на знаењето“ како феномен на кој не секогаш можеме да се повикаме и да го примениме знаењето што веќе го имаме, наведувајќи дека Мојсеевата илузија како еден таков пример.
Една добро позната студија објавена во списанието Psychological Science во 2000 година ги наведува механизмите што водат до Мојсеевата илузија – едниот е семантичка сличност (и двата херои, Ное и Мојсеј се библиски ликови), а другиот е одредена фонолошка сличност (Мо и Но).
Извор: Кајгана
